PaardEnWoorden: Moeder, wat vliegt daar?

Door de eeuwen heen hebben paarden een belangrijke rol gespeeld in verhalen. Vanzelfsprekend waren dit bijzondere dieren met bijzondere eigenschappen: moedig, nobel, ontembaar, woest, onoverwinnelijk. Ook in de Griekse mythologie spelen paarden een rol. Een van die paarden is Pegasus.

Stel je voor: je werkt op het land en ziet een enorme schaduw boven je. Of je hoedt je schapen en je ziet plotseling iets verschijnen dat vele malen groter is dan een duif. Je kijkt op en je ziet vleugels en hoeven. Grote kans dat je zojuist een blik hebt geworpen op Pegasus.

Pegasus, gevleugeld paard
Pegasus komt op gewelddadig manier ter wereld. Zijn moeder was Medusa, een van de Gorgonen. Volgens de overlevering waren die Gorgonen vrouwen met bronzen handen, gouden vleugels, reusachtige tanden en slangen als haar. Wie hen zag, versteende. Alleen Poseidon, god van de zee, had daar geen last van en hij maakte Medusa zwanger. Nu was Medusa de enige sterfelijke van de drie Gorgonen en dat werd haar fataal. De Griekse held Perseus doodde haar met een list en uit haar romp (haar hoofd werd namelijk afgeslagen; in die tijd was men niet fijnzinnig) wordt Pegasus geboren.

Bellerophon, opgevoed als zoon van een Korinthische koning, weet Pegasus te vangen en temmen. Hij doet dit met een speciaal hoofdstel dat hij van de godin Pallas Athena heeft gekregen. Hij gebruikt Pegasus om de Chimaira met een luchtaanval te doden, een vuurspuwend monster dat deels leeuw, deels geit en deels slang is. Bellerophon en Pegasus trekken meerdere malen ten strijde en altijd met succes. Hierdoor waant Bellerophon zich onoverwinnelijk en hij wordt hoogmoedig. Hij wil niet langer bij de gewone mensen horen, maar tussen de onsterfelijken vertoeven. Om dit plan ten uitvoer te brengen bestijgt hij Pegasus en ze gaan op weg naar de top van de berg Olympus, waar de goden wonen. Dit schiet de oppergod Zeus in het verkeerde keelgat. Hij stuurt een steekvlieg die Pegasus tot razernij brengt. Het lukt Bellerophon niet om op zijn rug te blijven zitten en zijn val is diep. Voor Pegasus loopt het beter af: hij mag uiteindelijk plaatsnemen tussen de goden op de Olympus.

Nog meer paarden aan de hemel: Phaëton
Nu was Pegasus niet het enige paard in het Griekse luchtruim. De zonnegod Helios bijvoorbeeld reed iedere dag met zijn zonnewagen langs de hemel. Die zonnewagen werd getrokken door een span vurige paarden, "vleugelvoetig", zoals de dichter Ovidius ze omschrijft. Aethon, Aterope, Bronte en Phlegon zijn zo vurig dat niemand behalve Helios ze in bedwang kan houden. Iedere ochtend vertrekt hij met zijn zonnewagen vanuit de oceaan in het oosten om de mensen licht te brengen. 's Avonds daalt hij in het westen neer in de oceaan, zodat de wagen kan afkoelen.

Op een dag vraagt Helios' zoon Phaëton hem een gunst. Hij wil één dag de zonnewagen besturen. Helios vindt het allesbehalve een goed idee, maar kan niet anders dan toestemmen: hij had de jongen beloofd dat hij alles mocht vragen. De gevolgen zijn fataal. Als de paarden goed en wel op weg zijn langs hun duizelingwekkende pad, wordt Phaëton bang. De paarden voelen dit en ze slaan op hol. Phaëton kan niets meer doen om ze tot stilstand te brengen en de wagen raakt uit zijn voorgeschreven baan. Nu eens nadert hij de sterren, dan weer vliegt hij rakelings langs de aarde. Delen van de aarde veranderen in woestijnen en de huid van de tropenbewoners kleurt donker door de hitte. Uiteindelijk grijpt Zeus in. Hij slingert een bliksem die het span treft en Phaëton stort neer in een rivier.

Twee verhalen, één thema: hybris. Hybris is het Griekse woord voor zowel hoogmoed als jeugdige overmoed, en beide werden zwaar bestraft. Ook de paarden in deze verhalen vertonen overeenkomsten. Ze zijn vurig en nauwelijks te temmen, maar geheel trouw aan hun meester (zij het in Bellerophons geval met een hulpmiddel). Eigenschappen die ook in andere paardenverhalen met regelmaat terugkomen.

Bronnen:
Moormann, Eric M. & Uitterhoeve, Wilfried, De klassieke mythologie in de kunst. Nijmegen 1995
Ovidius, Metamorphoses (vert.). London 1955
Schwab, Gustav, Griekse mythen en sagen. Utrecht 1956
Ramondt, Sophie, Mythen en sagen van de Griekse wereld. Bussum, 1979